Zakład aktywności zawodowej - co to jest i jak wspiera osoby niepełnosprawne

Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) to ważna instytucja na polskim rynku pracy, stworzona z myślą o osobach z niepełnosprawnościami. Zrozumienie jego roli jest kluczowe nie tylko dla samych zainteresowanych i ich rodzin, ale także dla organizacji pozarządowych i samorządów aktywnie działających na rzecz wspierania tej grupy. W tym artykule przyjrzymy się bliżej definicji ZAZ, zasadom jego funkcjonowania, a także licznym korzyściom, jakie niesie ze sobą ta forma aktywności zawodowej.

Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) to specyficzna forma jednostki organizacyjnej, która jest wyodrębniona zarówno pod względem organizacyjnym, jak i finansowym. Jego fundamentalnym celem nie jest generowanie zysku, lecz przede wszystkim prowadzenie rehabilitacji zawodowej i społecznej. Priorytetem jest zatrudnianie osób, które ze względu na stopień niepełnosprawności lub specyficzne schorzenia mają znaczące trudności ze znalezieniem pracy na otwartym rynku. Zgodnie z przepisami, ZAZ jest przeznaczony dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, a także dla tych z umiarkowanym stopniem, u których zdiagnozowano autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną. Wszelkie nadwyżki finansowe, które uda się wygenerować w ramach działalności ZAZ, nie trafiają do kieszeni właścicieli, lecz są w całości przeznaczane na Zakładowy Fundusz Aktywności. Fundusz ten służy następnie wspieraniu rehabilitacji oraz zaspokajaniu różnorodnych potrzeb zatrudnionych w ZAZ osób niepełnosprawnych.

Misja ZAZ koncentruje się na stworzeniu środowiska pracy, które nie tylko zapewnia zatrudnienie, ale przede wszystkim wspiera proces rehabilitacji i integracji społecznej osób z niepełnosprawnościami. Jest to kluczowe dla ich rozwoju i podnoszenia jakości życia.

Kto może utworzyć ZAZ i jakie warunki trzeba spełnić?

Tworzenie i prowadzenie Zakładów Aktywności Zawodowej jest możliwe dla określonych podmiotów. Uprawnione do tego celu są przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego, takie jak gminy i powiaty. Równie ważną rolę odgrywają fundacje, stowarzyszenia oraz inne organizacje społeczne, których statutowym celem jest wspieranie rehabilitacji zawodowej i społecznej osób z niepełnosprawnościami. Te podmioty, dzięki swojej misji i doświadczeniu, mogą skutecznie realizować cele ZAZ.

Aby uzyskać i utrzymać status Zakładu Aktywności Zawodowej, organizator musi spełnić szereg rygorystycznych warunków. Należą do nich między innymi:

• Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych: ZAZ musi zatrudniać co najmniej 70% osób niepełnosprawnych. Ta grupa powinna składać się ze znacznego stopnia niepełnosprawności lub z umiarkowanego stopnia, pod warunkiem występowania określonych schorzeń, takich jak autyzm, upośledzenie umysłowe lub choroba psychiczna.
• Dostosowanie obiektów: Wszystkie obiekty i pomieszczenia używane przez ZAZ muszą być odpowiednio dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
• Zapewnienie wsparcia: Placówka musi gwarantować zatrudnionym opiekę medyczną, dostęp do rehabilitacji oraz profesjonalne doradztwo zawodowe.
• Przeznaczenie dochodu: Cały dochód generowany z działalności ZAZ musi być w całości przeznaczany na Zakładowy Fundusz Aktywności, który służy wspieraniu pracowników.

Jak działają ZAZ-y na co dzień? Kluczowe zasady funkcjonowania

Codzienne funkcjonowanie Zakładów Aktywności Zawodowej opiera się na specyficznej strukturze zatrudnienia i zarządzania środkami. Podstawową zasadą jest wymóg zatrudniania co najmniej 70% osób niepełnosprawnych, przy czym kluczowe jest, aby były to osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności lub z umiarkowanym stopniem, u których występują schorzenia takie jak autyzm, upośledzenie umysłowe czy choroba psychiczna. Taka struktura gwarantuje, że ZAZ faktycznie realizuje swoją podstawową misję wspierania tych, którzy mają największe trudności na rynku pracy.

Kluczowym elementem finansowym i organizacyjnym ZAZ jest Zakładowy Fundusz Aktywności. Jak już wspomniano, cały dochód osiągnięty przez ZAZ z prowadzonej działalności jest obligatoryjnie przeznaczany na ten fundusz. Środki te są następnie wykorzystywane na szeroko pojęte potrzeby pracowników od ich rehabilitacji, przez wsparcie socjalne, po rozwój zawodowy. Choć przepisy nie precyzują szczegółów czasu pracy, organizacja pracy w ZAZ jest zawsze dostosowana do możliwości i potrzeb rehabilitacyjnych zatrudnionych osób, co odróżnia ją od standardowych przedsiębiorstw.

Finansowanie ZAZ: Główne źródła wsparcia i dofinansowania

Działalność Zakładów Aktywności Zawodowej jest intensywnie wspierana finansowo ze środków publicznych, co pozwala im efektywnie realizować swoje cele rehabilitacyjne i zawodowe. Głównym filarem tego wsparcia jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), który oferuje szeroki wachlarz dofinansowań.

Główne formy wsparcia finansowego obejmują:

• Dofinansowanie kosztów utworzenia ZAZ: PFRON może pokryć do 65% kosztów niezbędnych do utworzenia jednego miejsca pracy w ZAZ. Istnieje jednak limit kwotowy, który nie może przekroczyć określonej wielokrotności przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.
• Dofinansowanie bieżących kosztów działalności: Fundusz wspiera również codzienne funkcjonowanie placówki, pokrywając część kosztów związanych z wynagrodzeniami pracowników, składkami na ubezpieczenia społeczne, zakupem materiałów niezbędnych do produkcji czy organizacji szkoleń. Wysokość tego dofinansowania jest corocznie waloryzowana.
• Miesięczne dofinansowanie do wynagrodzeń: Pracodawcy prowadzący ZAZ mogą ubiegać się o comiesięczne dofinansowanie do wynagrodzeń wypłacanych pracownikom niepełnosprawnym.

Oprócz bezpośrednich dotacji z PFRON, organizatorzy ZAZ mogą liczyć na znaczące ulgi podatkowe. Są to między innymi zwolnienia z podatku od nieruchomości, podatku rolnego, podatku leśnego, a także zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych. Te ulgi stanowią istotne wsparcie finansowe, pozwalając na efektywniejsze wykorzystanie dostępnych środków na realizację celów statutowych.

Korzyści z ZAZ: Co zyskują pracownicy i organizatorzy?

Funkcjonowanie Zakładów Aktywności Zawodowej przynosi wymierne korzyści zarówno osobom z niepełnosprawnościami, jak i podmiotom je tworzącym. Dla pracowników jest to szansa na realną integrację ze społeczeństwem i rynku pracy.

Korzyści dla osób z niepełnosprawnościami obejmują:

• Bezpieczne warunki pracy: Możliwość zatrudnienia w środowisku w pełni dostosowanym do ich potrzeb i możliwości.
• Rehabilitacja zawodowa i społeczna: Kompleksowe wsparcie, które pomaga w zwiększeniu samodzielności i integracji ze społeczeństwem.
• Opieka medyczna i wsparcie specjalistów: Dostęp do niezbędnej opieki zdrowotnej oraz profesjonalnego doradztwa.
• Rozwój umiejętności: Możliwość zdobywania nowych kompetencji zawodowych i osobistych, przygotowujących do ewentualnego wejścia na otwarty rynek pracy.

Z kolei organizatorzy ZAZ również odnotowują szereg zalet:

• Ulgi podatkowe: Możliwość korzystania ze zwolnień z różnych podatków, co obniża koszty prowadzenia działalności.
• Dofinansowanie z PFRON: Dostęp do znaczących środków finansowych z PFRON, które wspierają tworzenie i bieżące funkcjonowanie placówki.
• Realizacja misji społecznej: Możliwość aktywnego przyczyniania się do poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnościami i realizacji celów statutowych organizacji.

ZAZ a WTZ: Kluczowe różnice i cele obu instytucji

Choć zarówno Zakłady Aktywności Zawodowej (ZAZ), jak i Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ) służą wspieraniu osób z niepełnosprawnościami, ich cele i formy działania znacząco się różnią. Podstawowa różnica polega na tym, że ZAZ koncentruje się na zapewnieniu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, oferując tym samym rehabilitację zawodową i społeczną poprzez realną pracę zarobkową. WTZ natomiast skupiają się przede wszystkim na terapii zajęciowej i rehabilitacji społecznej, nie oferując zatrudnienia w rozumieniu kodeksu pracy. ZAZ jest więc ścieżką prowadzącą do aktywizacji zawodowej, podczas gdy WTZ stanowią formę wsparcia terapeutycznego i społecznego.

Przeczytaj również: Kto płaci za praktyki zawodowe? Ważne informacje o wynagrodzeniu

Co warto zapamiętać? Kluczowe wnioski z funkcjonowania ZAZ

Przedstawione informacje pokazują, że Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) to nie tylko miejsce pracy, ale przede wszystkim kompleksowy system wsparcia rehabilitacyjnego i społecznego dla osób z niepełnosprawnościami. Zrozumienie jego definicji, zasad działania, finansowania oraz płynących korzyści jest kluczowe dla pełnego obrazu tej ważnej instytucji.

• ZAZ to jednostka nastawiona na rehabilitację i zatrudnienie osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, z priorytetem dla tych ze specyficznymi schorzeniami.
• Cały dochód ZAZ jest przeznaczany na Zakładowy Fundusz Aktywności, wspierający potrzeby pracowników, a nie na zysk.
• Kluczowe wsparcie finansowe ZAZ pochodzi z PFRON, uzupełnione o zwolnienia podatkowe dla organizatorów.
• ZAZ oferuje pracownikom bezpieczne warunki, rehabilitację i rozwój, a organizatorom realizację misji społecznej i wsparcie finansowe.

Z mojego doświadczenia wynika, że ZAZ-y odgrywają nieocenioną rolę w tworzeniu inkluzywnego rynku pracy. Widzę, jak wiele znaczy dla tych osób możliwość pracy w godnych warunkach, która jednocześnie wspiera ich rozwój i samodzielność. Jestem przekonana, że dalsze wspieranie i rozwijanie tej formy aktywności zawodowej jest kluczowe dla polskiego systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami.

A jakie są Wasze doświadczenia lub spostrzeżenia dotyczące Zakładów Aktywności Zawodowej? Podzielcie się swoimi przemyśleniami w komentarzach!